Veel zzp'ers zijn voor hun pensioen vooral aangewezen op de AOW en op het gespaarde vermogen in de derde pijler. Pensioenaanspraken via het pensioenfonds zitten er vaak niet in. Hoe zorg je er als zelfstandige zonder personeel voor dat je toch genoeg inkomen hebt voor je oude dag?
Net als bij werknemers is de AOW als eerste pijler het basispensioen. Het opbouwen van een pensioen in de tweede pijler, bijvoorbeeld via een pensioenfonds, is voor zelfstandigen doorgaans minder vanzelfsprekend. Dat gebeurt meestal alleen als je mee moet doen met een verplicht gesteld beroepspensioenfonds, zoals bij tandartsen en fysiotherapeuten. Werknemers die starten als zzp'er kunnen onder bepaalde voorwaarden hun deelname aan de pensioenregeling van hun voormalige werkgever vrijwillig voortzetten. Volgens onderzoek van Netspar maken weinig zzp'ers gebruik van de mogelijkheid tot vrijwillige voorzetting. Volgens schatting van de Stichting van de Arbeid bouwt 2% tot 4% van de zelfstandigen een pensioen op in de tweede pijler, waarvan verreweg het grootste deel via een verplichte regeling.
Zzp'ers die eerder in hun werkend bestaan als werknemer werkten, hebben in veel gevallen wel een pensioenaanspraak als slaper (gewezen deelnemer) in een pensioenfonds. Ze hebben dus wel een stukje aanvullend pensioen. Dat geldt ook voor veel zogenaamde hybride zzp'ers die een baan combineren met een eigen bedrijf. Toch heeft 22% van de zelfstandigen volgens recent CBS-onderzoek helemaal geen tweedepijlerpensioen. In 2016 was dit nog 23%. Deze groep zelfstandigen zonder pensioenaanspraken bestaat relatief gezien vooral uit mannen, mensen van Nederlandse afkomst en alleenstaanden, of met een partner die ook zelfstandige is. 63% heeft een eigen woning en 58% een huishoudvermogen dat hoger is dan € 100.000.
Zzp'ers aangewezen op AOW en derde pijler
Zelfstandigen zonder pensioenaanspraken zijn dus aangewezen op de AOW, op het pensioeninkomen in de derde pijler en op vermogensbronnen zoals het eigen huis en vrij vermogen. In 2019 bouwde 10% van de zzp’ers pensioen op in de derde pijler, berekende het CBS, blijkt uit het wittevlekkenonderzoek 2019, gepubliceerd in 2022. Onderzoek van Netspar laat zien dat de verschillen tussen huishoudens met werknemers en die met zzp’ers groter worden als de voordelen van de eigen woning niet betrokken worden in het pensioen. Zzp-huishoudens sparen bovendien vaker dan werknemers in de derde pijler en de gespaarde bedragen zijn hoger. Maar als het aandeel van het totale pensioen is het gespaarde geld in de derde pijler beperkt. Zzp'ers lijken het eerder te zoeken in vrije besparingen en in een grotere aflossing van de hypotheek op de eigen woning, zodat de woonlasten na pensionering lager zijn.
Vrijwillige voortzetting bij pensioenfonds
Bij een aantal pensioenfondsen is het nu al mogelijk om de pensioenopbouw voort te zetten als je verder gaat als zelfstandig ondernemer. Je moet dan de volledige pensioenpremie betalen, dus het werknemers- én werkgeversdeel. Bovendien moet je je melden binnen een bepaalde tijd, startend na je laatste werkdag als werknemer. Negen maanden is hiervoor heel gebruikelijk. Hoe lang je vrijwillig je pensioenopbouw kunt voortzetten, hangt af van je fonds. Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) biedt bijvoorbeeld de mogelijkheid om maximaal 10 jaar pensioenopbouw vrijwillig voort te zetten. De betaalde pensioenpremie is fiscaal aftrekbaar, mits niet bovenmatig. Dat betekent dat de pensioenopbouw niet hoger mag zijn dan het geval was voordat de vrijwillige voortzetting inging. Een lagere pensioenpremie mag wel bij PFZW, waar je het bedrag tweemaal per jaar mag aanpassen.
Vrijwillige voortzetting is een goede mogelijkheid om als zelfstandige pensioen op te bouwen. Zo profiteer je van de risicospreiding en de collectiviteit en hoef je niet alles zelf te regelen. De mogelijkheid is echter niet voor alle zelfstandigen weggelegd, omdat de duur van de vrijwillige voortzetting bijna altijd beperkt is en omdat je je pensioenopbouw alleen kunt voortzetten als je al deelnemer was. Ook de kosten zullen niet voor elke zzp'er op te brengen zijn.
Om meer zelfstandigen de mogelijkheid te geven aan te sluiten bij een pensioenfonds, zouden vanaf medio 2021 bij een stuk of 7 bedrijfstakpensioenfondsen experimenten van start gaan. Dat was afgesproken in het Pensioenakkoord tussen kabinet en sociale partners. Dit is echter op de lange baan geschoven. Experimenten bleken in het (oude) wettelijk kader amper mogelijk en wat er wel mogelijk was bleek voor pensioenfondsen niet aantrekkelijk. De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid weigerde afzonderlijke experimenteerwetgeving te introduceren.
Daarnaast was afgesproken dat sociale partners samen met zelfstandigenorganisaties gaan onderzoeken of er mogelijkheden zijn voor verplichte deelname, eventueel met opt-outmogelijkheden voor zzp'ers. Dit onderzoek is nu uitgebreid: ook mogelijkheden voor vrijwillige aansluiting door zelfstandigen bij pensioenfondsen worden erbij betrokken.
De Stichting van de Arbeid bereidt een advies voor over de wijze waarop zelfstandigen mogelijkheden zouden kunnen krijgen te participeren in pensioenfondsen. Dit advies werd in de eerste helft van 2023 verwacht, maar lijkt meer tijd nodig te hebben. Als de minister dit advies volgt zal dit aanvullende wetgeving vergen om aan te sluiten bij de Wet Toekomst Pensioenen die eind 2022 door de Tweede Kamer is aanvaard en nu voorligt in de Eerste Kamer.
Fiscale Oudedagsreserve (FOR)
Net als andere zelfstandigen kon een zzp’er een bedrag van de winst opzijzetten en toevoegen aan de Fiscale Oudedagsreserve (FOR). Over belastingjaar 2022 voor het laatst. In dat jaar mocht je maximaal 9,44% van de winst (met een maximum van € 9.632) toevoegen aan de FOR. Over dat bedrag betaalt je dan pas op een later moment belasting, bijvoorbeeld als je een lijfrente koopt. Dat is de fiscale terminologie voor een pensioenverzekering of een pensioenspaarrekening. De premie daarvoor kun je dan wel weer aftrekken. Voorwaarde is wel dat je voldoet aan het urencriterium en dat je ondernemer bent voor de inkomstenbelasting. Lees bij de Belastingdienst precies hoe het zit. De meeste banken en verzekeraars bieden hiervoor een pensioenproduct in de derde pijler. Sommige daarvan zijn specifiek op zzp'ers toegesneden, bijvoorbeeld door de mogelijkheid om de hoogte van de premie elke maand aan te passen. Dan kun je een maand pensioenopbouw overslaan als het even tegenzit.
Vanaf 2023 kun je de FOR niet verder opbouwen, maar wat je al gereserveerd hebt aan FOR, mag je volgens de oude regels afwikkelen, tot het moment dat je stopt met je onderneming. Als je je onderneming staakt, dan heb je een extra lijfrentepremieaftrek. In 2023 maximaal € 510.970 voor ondernemers die ten hoogste 5 jaar jonger zijn dan de AOW-leeftijd (2024: € 559.483). Zit je verder af van je AOW, maar niet meer dan 15 jaar dan is de extra lijfrentepremieaftrek de helft van genoemde bedragen. Zit je meer dan 15 jaar van je AOW-leeftijd af, dan is de aftrek een kwart van de genoemde bedragen.
Handige links
Alles over inkomen, nu en later
- Hoeveel verdien jij als zzp'er? Deel het in de Salaris-Enquête en help jezelf en je vakgenoten
- Sparen voor je pensioen kan in de derde pijler