Hoeveel leden zijn er vereist en wie kan er lid worden? Hoe zit de medezeggenschap in mijn organisatie in elkaar? En wat houdt de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) in?
Wat is de invloed van medezeggenschap?
Werknemers hebben via de ondernemingsraad (OR) of personeelsvertegenwoordiging (PVT) het wettelijk recht op invloed, medezeggenschap, op het beleid van hun werkgever en meer. Voor een aantal onderwerpen als arbeidsvoorwaarden en arbeidstijden is zelfs instemming van de werknemers vereist. Zonder die instemming kan de werkgever besluiten niet uitvoeren. Voor andere onderwerpen als fusie en reorganisatie heeft de OR het recht op advies. Dat advies kan de werkgever niet zomaar naast zich neerleggen.
Dit is allemaal wettelijk zo geregeld sinds de komst van de Wet op de Ondernemingsraden (WOR) in 1979. Toen werd de OR namelijk een zelfstandig juridisch orgaan. De OR kreeg, naast het instemming- en adviesrecht, recht op scholing, faciliteiten en contacten met de achterban. Dat was toen revolutionair. De OR heeft verder veel recht op informatie over o.a. het sociale beleid, de toekomstplannen en de beloningsverhoudingen, zoals afspraken over bonussen.
De structuur van de WOR is tot nu toe niet gewijzigd. In de loop der tijd zijn er wel artikelen aan toegevoegd, zoals het recht op informatie over de beloningsverhoudingen en afspraken over bonussen. Daarnaast is inmiddels veel jurisprudentie beschikbaar.
Wat als mijn werkgever niet luistert naar de medezeggenschap?
Wordt er niet naar de OR geluisterd, dan kan deze een beroep doen op de kantonrechter (bij het instemmingsrecht) of de Ondernemingskamer (bij adviesrecht). Inmiddels is er al heel wat jurisprudentie ontstaan. In de meeste gevallen is daarbij de medezeggenschap in het gelijk gesteld. Werknemers hebben zo in de loop der jaren meer invloed gekregen.
Toezichthoudende functie
De OR en PVT hebben ook een belangrijke rol in het houden van toezicht op de uitvoering van de cao, arbeidswetgeving en gelijke behandeling. Hieronder vallen de rechten van alle werkenden, dus ook die van deeltijders, freelancers en uitzendkrachten. Ook dienen ze alert te zijn of er niet gediscrimineerd wordt op basis van bijvoorbeeld leeftijd, sekse en achtergrond. Een voorbeeld is of er een beleid inzake ongewenst gedrag is en of dit aan de wetgeving voldoet. In veel organisaties wordt toezicht gehouden door de Raad van Commissarissen (RvC) of Raad van Toezicht (RvT). Daarmee mag de medezeggenschap zelf contact opnemen. In veel gevallen kan de OR ook een of meerdere kandidaten voor de RvC of RvT aanwijzen.
Wanneer is mijn werkgever verplicht om een OR of PVT in te stellen?
In Nederland heeft de werkgever in ondernemingen waar ten minste 50 personen werken de plicht de oprichting van een ondernemingsraad in gang te zetten. Dat begint met het opstellen van een reglement waarin o.a. de verkiezingen geregeld zijn. Maar: werknemers kunnen niet gedwongen worden zich kandidaat te stellen. Als niemand wil, is er dus geen OR. Onderneemt de werkgever niets, maar willen de werknemers wel een OR, dan moet daaraan gevolg worden gegeven.
Bij minder dan 50 werknemers kan er toch besloten worden een OR te vormen of in stand te houden, zich houdend aan de Wet op de Ondernemingsraden (WOR).
Een personeelsvertegenwoordiging is verplicht voor organisaties met 10 tot 50 werknemers, als een meerderheid van werknemers dit wil. Dit kan ook in de cao staan. Een PVT heeft geen beroepsrecht en kan dus niet naar de kantonrechter of de Ondernemingskamer.
Als er geen OR of PVT is, is de werkgever verplicht om minimaal tweemaal per jaar een personeelsvergadering te houden waar werknemers gehoord worden en bijvoorbeeld ook worden voorgelicht over het arbeidsomstandighedenbeleid. In alle gevallen kunnen werknemers het initiatief nemen om de werkgever aan zijn plichten te houden. In tal van cao's zijn eveneens afspraken over medezeggenschap te vinden. Dan kan het bijvoorbeeld gaan over meer rechten dan de WOR biedt of taken die aan de OR gedelegeerd worden.
Hoeveel leden telt de OR of PVT?
De grootte van de organisatie bepaalt het aantal leden. Wie er lid kan worden, staat in de wet, maar kan ook in een eigen reglement geregeld zijn. Het minimumaantal leden is voor de OR en PVT drie. Bij de OR komen er bij een groeiend aantal werknemers steeds twee leden bij, tot een maximum van 25. Iedere keer bestaat de OR dus uit een oneven aantal leden, wat handig is als er moet worden gestemd.
| Aantal werknemers | Aantal OR-leden |
| Minder dan 50 | 3 |
| 50 t/m 99 | 5 |
| 100 t/m 199 | 7 |
| 200 t/m 399 | 9 |
| 400 t/m 599 | 11 |
| 600 t/m 999 | 13 |
| 1.000 t/m 1.999 | 15 |
| 2.000 t/m 2.999 | 17 |
| 3.000 t/m 3.999 | 19 |
| 4.000 t/m 4.999 | 21 |
| 5.000 t/m 5.999 | 23 |
| 6.000 en meer | 25 |
Wie kan er lid worden?
Op de bestuurders zelf na kan iedere werknemer zowel kiezen als gekozen worden. Dus ook het hoofd personeelszaken of de manager facilitaire diensten kan lid worden van een OR of PVT. Alleen de CEO en leden van Raad van Bestuur, ofwel degene die de eindverantwoordelijkheid voor besluiten hebben, hebben geen kiesrecht. Ook kunnen er 'kiesgroepen' ingesteld worden, zoals voor monteurs, kantoormedewerkers en verkopers, met als doel dat de OR zoveel mogelijk werknemers vertegenwoordigt.
In het reglement van de OR en PVT staat hoe het passieve kiesrecht (het stemmen op een kandidaat) en het actieve kiesrecht (jezelf kandidaat stellen) geregeld zijn. Sinds 1 januari 2022 is dit recht gewijzigd. Na een dienstverband van 3 maanden kun je stemmen op de OR of PVT. Dat was vroeger 6 maanden. Daarnaast moet je nu ten minste 3 maanden in dienst zijn om je kandidaat te stellen. Eerder was deze periode 12 maanden.
Voor uitzendkrachten zijn de termijnen ook veranderd. Stemmen kan vanaf 15 maanden. Dit was eerder 24 maanden. Om gekozen te worden en in de OR te komen, moet een uitzendkracht nu 18 maanden wachten.
Maar: dit moet wel eerst in het reglement van de OR of PVT geregeld zijn. Dat gebeurt meestal voor de verkiezingen. Het kan dus zijn dat de medezeggenschap op dit moment nog via het oude reglement werkt. Tijdens de zittingsperiode van de OR of PVT kan namelijk niet worden afgeweken van het reglement dat bij de verkiezingen gold. Dat kan ook niet bij een vacature! Het is dus van belang om de nieuw vastgestelde termijnen op tijd op te nemen in het nieuwe reglement.
Hoe zit de medezeggenschap in mijn organisatie in elkaar?
Meestal is via de interne sociale media als intranet het een en ander snel te vinden. Een OR heeft bovendien de plicht om een jaarverslag te maken. Ook verslagen van het overleg tussen de OR en bestuurder(s) zijn openbaar. De meeste ondernemingsraden en PVT's hebben hun eigen media om de collega's te informeren. Via het secretariaat van de medezeggenschap zal de belangrijkste informatie waarschijnlijk snel op te vragen zijn. Naast de structuur van de OR of PVT is het van belang te weten welke thema's er zoal op de agenda staan en welke van belang voor jou zijn, en welke thema's onderbelicht zijn gebleven.
Hoe word je actief?
Je hoeft niet direct zelf lid van een OR of PVT te worden. Dat kan een te grote stap ineens zijn. Maar toon belangstelling, neem deel aan achterbanbijeenkomsten, reageer op berichten, word lid van een commissie. De meeste ondernemingsraden zijn blij zijn als er initiatief vanuit de achterban komt. Steeds meer ondernemingsraden organiseren ook nieuwe vormen om de collega's bij het werk te betrekken. Vaak zijn er faciliteiten en regelingen voor en gaat de bestede tijd niet van je werktijd af.
Bovendien betekent actief worden dat je vaak meer informatie krijgt over de organisatie waar je werkt en dat je meer mensen leert kennen binnen de organisatie. Dat kan van positieve invloed op je loopbaan zijn. Medezeggenschap biedt dus vele kansen!