Waarom zou je vakbondslid worden, van bijvoorbeeld de FNV, CNV of VCP? Heb je zo inspraak in de cao?
Vakbonden zijn werknemersorganisaties die de belangen behartigen van haar leden. Ruim 1,6 miljoen Nederlanders zijn lid van een vakbond. Dit is bijna een vijfde van de beroepsbevolking.
Opkomen voor belangen
Vakbonden onderhandelen met werkgevers en werkgeversorganisaties om een collectieve arbeidsovereenkomst tot stand te brengen De onderhandelaars praten over het salaris en over werktijden, maar ook over vakantiedagen, reiskostenvergoedingen en opleidingsmogelijkheden.
De eerste vakbonden, rond 1900 opgericht, maakten zich niet alleen hard voor een kortere werkweek, maar ook voor de gezondheid en veiligheid van de werknemers. Dat is nog steeds een belangrijke taak van vakbonden. Onderhandelaars praten over het beperken van fysiek zware arbeid en repeterende werkzaamheden (het voorkomen van RSI) en van blootstelling aan gevaarlijke stoffen. In andere sectoren ligt meer nadruk op beperken van werkdruk en stress.
Bij collectieve ontslagen hebben vakbonden ook een vinger in de pap. Dat is wettelijk geregeld. Ze proberen eerst het aantal voorgenomen ontslagen te beperken en te onderhandelen over een sociaal plan. Dat gebeurt altijd in nauwe samenspraak met de leden in dat bedrijf. Soms kan door een vacaturestop in combinatie met natuurlijk verloop de reorganisatie beperkt worden. In andere gevallen is het bevriezen van de lonen of zelfs een loonoffer de oplossing. Mocht dat niet lukken, dan wordt gekeken naar wat voor de ontslagen werknemers gedaan kan worden. De hoogte van de ontslagvergoeding kan aan bod komen, maar ook de mogelijkheid tot herscholing en begeleiding van de ene baan naar de andere. In het sociaal plan staan daarnaast afspraken over de herplaatsing van werknemers die wel hun functie kwijtraken, maar niet hun dienstverband.
Stakingen
Wanneer werknemers het oneens zijn met de ontslagen, of wanneer ze bijvoorbeeld een hoger loon willen, kunnen ze gaan staken. Meedoen aan stakingen is rechtmatig wanneer een of meerdere vakbonden bij betrokken zijn en van tevoren een ultimatum gesteld wordt. Dit worden georganiseerde stakingen genoemd. Omdat er niet gewerkt wordt, hoeft de werkgever geen loon uit te betalen. Om dat op te vangen, hebben vakbonden stakingskassen. Hieruit kunnen stakers een vergoeding krijgen, zodat ze tijdens hun demonstraties niet geheel zonder inkomen zitten. Stakende niet-leden kunnen vaak een (lagere) uitkering krijgen als ze lid worden. Een deel van de contributies van vakbondsleden wordt opzij gezet om stakingen, ook in andere sectoren, te kunnen bekostigen.
Als werknemers het werk spontaan neerleggen is het een wilde staking. Soms nemen vakbonden zo'n staking over. Andere keren bemiddelen de bonden tussen werkgever en stakers om de staking te beëindigen.
Vakcentrales
De meeste vakbonden zijn aangesloten bij een vakcentrale. Dit zijn overkoepelende organisaties die bondoverstijgende zaken behartigen namens de leden. Zo heeft de vakcentrale overleg met de regering en de centrale werkgeversorganisaties. Verder proberen vakcentrales wetgeving en beleid te beïnvloeden en nemen ze deel in adviesorganen. Daarnaast organiseren de vakcentrales de centrale stakingskassen. Nederland kent op dit moment drie vakcentrales:
FNV
De Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) is de grootste. De FNV telt ruim 1 miljoen leden en bestond tot 2015 uit twintig vakbonden. Sindsdien is een aantal grote vakbonden, zoals FNV Bondgenoten, FNV Bouw en Abvakabo FNV, gefuseerd tot één grote vakbeweging. Op de site van de FNV zijn alle sectoren te vinden waarin de bond actief is. Deze sectoren opereren direct onder de vlag van de FNV. Ook zijn er nog een aantal aangesloten vakbonden, die organisatorisch zelfstandig zijn. Het uitgangspunt van de FNV is "(internationale) solidariteit tussen werkenden onderling".
CNV
Het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV) is de vakcentrale die inspiratie vindt in het christelijk sociaal denken. Het heeft ruim 235 duizend leden en is verdeeld over drie vakbonden. CNV Vakmensen is de grootste en heeft leden in onder meer de industrie en de facilitaire dienstverlening. CNV Connectief vertegenwoordigt de mensen die (gaan) werken of gewerkt hebben in de publieke sector. Ook zij werken voor de overheid of in de zorg.
VCP
Bij de Vakcentrale voor Professionals (VCP) zijn ongeveer vijftig werknemers- en vakverenigingen aangesloten met een gezamenlijk aantal leden van ruim 163.000 mensen. De vakcentrale kent geen levensbeschouwelijke of politiek-ideologische achtergrond en richt zich in op afzonderlijke functie-, beroeps- en inkomensgroepen. De VCP focust qua belangenbehartiging op het landelijk sociaal-economisch en maatschappelijk beleid, zoals in de Sociaal-Economische Raad (SER). De aangesloten vakverenigingen zijn te vinden via de VCP-website.
Poldermodel
Belangrijk in de Nederlandse arbeidsverhoudingen is het poldermodel. Dat is eigenlijk een andere naam voor al het overleg dat gevoerd worden tussen vakbonden, werkgeversorganisaties en het kabinet. De vakbonden en werkgevers worden de ‘sociale partners’ genoemd. Anders dan in veel andere landen, boeken vakbonden meer en vaker resultaat via overleg en onderhandeling met werkgevers en met de regering dan via allerlei vormen van actie.
De Stichting van de Arbeid bestaat uit de vakcentrales en de werkgeversorganisaties. De sociale partners praten daar over de ontwikkeling van de lonen en de pensioenen, over flexwerkers en extra scholing. In de Sociaal-Economische Raad (SER) zitten naast de sociale partners ‘kroonleden’ (onafhankelijke leden benoemd door de regering). De SER adviseert het parlement over het sociaaleconomisch beleid.
Hoewel de vakcentrales vaak in één adem genoemd worden, hoeven ze het niet eens te zijn met elkaar.
Lid van een vakbond
Vakbonden hebben leden nodig. Zonder is een vakbond immers geen representatieve vertegenwoordiger van een groep werknemers. Namens al die leden onderhandelt de vakbond met werkgevers over de cao’s. Daarvoor is eerst overleg met deze leden nodig. Hun wensen en voorstellen worden mondeling dan wel schriftelijk overgebracht en door de vertegenwoordigers meegenomen naar de onderhandelingstafel. Zodra er een principeakkoord over een nieuwe cao is, kunnen de leden daar hun oordeel over uitspreken.
Actieve vakbondsleden zetten zich in voor naleving van de cao in het bedrijf of de bedrijfstak. In ondernemingsraden van grote bedrijven zijn de vakbonden vertegenwoordigd in fracties. In de kleinere ondernemingsraden nemen actieve vakbondsleden deel naast ongeorganiseerde OR-leden.
Veel vakbonden bieden hun leden ook diverse diensten. Gratis rechtsbijstand in geval van een conflict met de werkgever is veel bonden niet vreemd, net zoals hulp bij je belastingaangifte. Kortingen op onder meer energie, verzekeringen en reizen komen ook voor. Daarnaast geven bonden informatie over allerlei zaken die te maken hebben met de rechtspositie van werknemers, sociale zekerheid, pensioen en dergelijke. Leden kunnen veelal ook deelnemen aan cursussen en trainingen.
Om onder een cao te vallen, hoef je niet lid te zijn van een vakbond. Erover meepraten is echter alleen mogelijk wanneer je lid bent van een vakbond. Wel genieten van de voordelen van een cao en geen lid zijn van een vakbond, wordt door de vakbonden als een freeride gezien.
Zie de cao-pagina voor meer informatie.